Rozwój dziecka to nie tylko proces fizyczny, ale również i przede wszystkim psychiczny. Jednym z kluczowych elementów tego procesu jest rozwijanie się samowiedzy i samoświadomości u młodego człowieka. Pytanie brzmi: czy to, co dziecko myśli o sobie, ma istotne znaczenie dla jego rozwoju? Odpowiedź wydaje się jednoznaczna: tak, samowiedza i samoświadomość to fundamentalne elementy kształtujące zdolności interpersonalne, radzenie sobie z trudnościami oraz ogólny rozwój emocjonalny dziecka.
Jak rozwija się samowiedza i samoświadomość u dziecka?
W literaturze przedmiotu pojawienie się samoświadomości u dziecka przypisuje się zazwyczaj na około 18 miesiąca życia. To właśnie w tym czasie maluch osiąga pewien etap rozwoju, który umożliwia mu wykształcenie idei samego siebie. Jednym z wyraźnych przejawów rozwijającej się samoświadomości jest zdolność do rozpoznawania własnego obrazu w lustrze. Dziecko staje się świadome swojej obecności i odrębności od otoczenia, co stanowi kamień milowy w procesie formowania tożsamości.
W miarę upływu czasu następuje stopniowy rozwój autonomii i samodzielności. Maluchy zaczynają zdobywać umiejętność samodzielnego działania, podejmowania decyzji oraz rozumienia konsekwencji swoich czynów. W kolejnych etapach rozwoju dzieci odkrywają także swoje wpływy na innych. Uczą się dostosowywać swoje zachowania do panujących norm społecznych, a także zaczynają dostrzegać podobieństwa i różnice względem innych osób.
Niezwykle istotnym momentem w rozwoju samowiedzy i samoświadomości jest okres szkolny. To wtedy relacje z rówieśnikami stają się kluczowym punktem odniesienia dla kształtującej się samooceny. Dzieci wchodzą w bardziej złożone interakcje społeczne, co wpływa na rozwijanie umiejętności empatii, zrozumienia innych oraz budowania trwałych relacji.
Samowiedza i świadomość, czyli dynamiczny proces
Samowiedza i samoświadomość stanowią dynamiczny proces, który towarzyszy jednostce przez całe życie – ewoluuje w odpowiedzi na doświadczenia, nowe wyzwania i zmieniające się konteksty społeczne. Ostatecznie, rozwijanie tych zdolności staje się nieustannym wyzwaniem, skierowanym ku pełniejszemu zrozumieniu samego siebie w różnych sferach życia.
Samowiedza i samoświadomość według metodologii Węglarz i Bentkowskiej
W jednej ze swoich książek autorki proponują analizę rozwoju samowiedzy i samoświadomości, wprowadzając w kontekst Trening Umiejętności Społecznych. Trzy kluczowe obszary, na które zwracają uwagę, obejmują samoopis i autoprezentację, rozwijanie własnego potencjału oraz podobieństwa i różnice między ludźmi. Rozwój samowiedzy w obszarze samoopisu i autoprezentacji stanowi istotną część treningu.
Autorki podkreślają znaczenie zdolności do wyrażania siebie, zarówno w kontekście podkreślania mocnych stron, jak i świadomego zauważania obszarów do poprawy. To umiejętność, która ewoluuje wraz z wiekiem dziecka. Na początku maluchy mogą być bardziej skoncentrowane na podkreślaniu swoich pozytywnych cech, ale z czasem zaczynają zdobywać wrażliwość na swoje ewentualne słabości. Samoopis i autoprezentacja są kluczowe nie tylko dla zrozumienia samego siebie, ale także dla skutecznej komunikacji i budowania zdrowych relacji z otoczeniem.
Rozwijanie własnego potencjału to kolejny obszar, który autorki wiążą z procesem kształtowania samowiedzy i samoświadomości. Zauważanie i nazywanie swoich zasobów to umiejętność, która z czasem nabiera znaczenia. Wraz z wiekiem dzieci stają się bardziej krytyczne wobec siebie, a ich samoocena zaczyna być silnie warunkowana przez opinie innych. Dlatego istotne jest podkreślanie indywidualnych cech i talentów, które są specyficzne dla danej jednostki. To buduje pewność siebie i rozwija zdolność do samodzielnego oceniania swojego potencjału.
Świadomość podobieństw i różnić między ludźmi
Ostatnim, ale równie ważnym obszarem jest świadomość podobieństw i różnic między ludźmi. Na początkowych etapach rozwoju dziecko może być skupione głównie na nawiązywaniu interakcji, a różnice między sobą a innymi ludźmi mogą być niewidoczne. Jednak, w miarę jak rośnie, zaczyna stopniowo zauważać i rozumieć te różnice.
Ten obszar treningu wprowadza elementy tolerancji, akceptacji różnorodności oraz otwartości na odmienność. To kluczowy element rozwijania zdolności społecznych, wspierający kształtowanie bardziej zrównoważonej i otwartej perspektywy życiowej. W ten sposób trening umiejętności społecznych staje się nie tylko narzędziem wspierającym rozwój jednostki, ale także buduje fundamenty do tworzenia społeczeństwa opartego na zrozumieniu, szacunku i współpracy.
Ćwiczenia rozwijające samowiedzę i samoświadomość u dziecka
Samowiedza i samoświadomość to dynamiczne aspekty, które ewoluują i zmieniają się przez całe życie jednostki. Kierunek tych zmian jest naturalnie uwarunkowany indywidualnymi doświadczeniami, co sprawia, że rozwój tych obszarów jest wyjątkowy dla każdej osoby. Mając świadomość istoty wsparcia w rozwoju samowiedzy i samoświadomości u dzieci, proponujemy pięć inspirujących ćwiczeń, które wspomagają pracę z młodymi jednostkami.
5 inspiracji do ćwiczeń rozwijających samowiedzę i samoświadomość u dziecka
- Lista mocnych stron – zachęć dzieci do stworzenia listy swoich mocnych stron, zarówno tych związanych z umiejętnościami, jak i cechami charakteru. To ćwiczenie pomaga dzieciom świadomie identyfikować i doceniać swoje pozytywne cechy, budując w ten sposób ich samoocenę.
- Konkurs talentów – organizacja konkursu talentów wśród dzieci to doskonała okazja do wyrażenia siebie i rozwinięcia pewności siebie. Poprzez pokazanie swoich unikalnych talentów, dzieci uczą się cenienia swoich umiejętności, a jednocześnie zdobywają doświadczenie występowania przed publicznością.
- Dokańczanie zdań (na swój temat) – zadaj dzieciom pytania typu “Jestem dobry w…” lub “Moje największe osiągnięcie to…”. Dzieci uzupełniają zdania, co pozwala im zastanowić się nad własnymi umiejętnościami, sukcesami i celami. To ćwiczenie rozwija introspekcję i zdolność do wyrażania swoich myśli na temat samego siebie.
- Karty pracy – stwórz karty pracy, na których dzieci będą mogły zaznaczać swoje emocje, myśli i osiągnięcia każdego dnia. To narzędzie pomaga w śledzeniu własnego rozwoju oraz w identyfikowaniu, co sprawia dziecku radość lub stanowi wyzwanie.
- Trzy portrety – poproś dzieci o namalowanie trzech portretów: jednego, który przedstawia to, kim są teraz, drugiego, który ukazuje, kim chcieliby być w przyszłości, i trzeciego, przedstawiającego ich według opinii przyjaciół lub rodziny. To zadanie pobudza refleksję nad zmianami i celami rozwojowymi.
Więcej o tym, jak wspierać rozwój umiejętności społecznych u dzieci dowiesz się na szkoleniu Trener TUS. Do zobaczenia!
Źródła:
- Węglarz J., Bentkowska D. (2020). Trening Umiejętności Społecznych Dzieci i Młodzieży. Przewodnik dla Terapeutów.
