Asertywność to kluczowa umiejętność społeczna, która odgrywa istotną rolę w zdrowym rozwoju jednostki. Dla dzieci nauka asertywności jest niezwykle ważna, ponieważ pozwala im wyrażać swoje potrzeby, utrzymywać zdrowe relacje z innymi i skutecznie radzić sobie z trudnościami. Jak więc jako rodzice czy opiekunowie możemy pomóc naszym dzieciom w rozwijaniu tej umiejętności? Kluczowym elementem jest nauka stawiania granic.

Czym jest asertywność?

Asertywność to umiejętność wyrażania własnych myśli, uczuć i potrzeb w sposób bezpośredni, otwarty i szanujący zarówno siebie, jak i innych. Osoba asertywna potrafi wyrazić swoje zdanie, bronić swoich praw, a jednocześnie szanować przekonania i uczucia innych ludzi. W kontekście dzieciństwa asertywność oznacza, że dziecko potrafi skutecznie komunikować się z rówieśnikami, nauczycielami czy innymi dorosłymi, wyrażając swoje potrzeby i uczucia w sposób konstruktywny.

Kiedy mówimy o asertywności?

Kiedy mówimy o asertywności, istotne jest skupienie się na zrozumieniu trzech postaw, które często są kojarzone z sytuacjami odmowy lub zgody. Te postawy to asertywna, agresywna i uległa. Postawa asertywna charakteryzuje się umiejętnością wyrażania własnych potrzeb w sposób bezpieczny i szanujący, jednocześnie respektując prawa innych. To zdolność do jasnego komunikowania się bez naruszania granic innych osób.

Z drugiej strony, postawa agresywna manifestuje się poprzez naruszanie granic innych w dążeniu do zaspokojenia własnych potrzeb, często kosztem innych. Natomiast postawa uległa charakteryzuje się trudnościami w wyrażaniu swoich potrzeb, podporządkowaniem się innym i unikaniem konfrontacji. Poruszając temat asertywności z dzieckiem, warto skoncentrować się na budowaniu świadomości dotyczącej granic – zarówno tych fizycznych, jak i psychologicznych. 

Dziecko powinno rozumieć, że ma prawo do posiadania swoich granic i wyrażania tego, co czuje. Wspieranie świadomości granic fizycznych obejmuje naukę szacunku do przestrzeni osobistej innych ludzi oraz zrozumienie, że każdy ma prawo do ochrony swojego ciała. Jednocześnie istotne jest rozwijanie świadomości granic psychologicznych, czyli nauka rozpoznawania własnych emocji, potrzeb i przekonań, a także szacunku dla uczuć i przekonań innych.

Rozróżnienie postaw asertywnej, agresywnej i uległej

Rozróżnienie postaw asertywnej, agresywnej i uległej stanowi kluczowy element analizy zachowań występujących w interakcjach społecznych. Postawa uległa to postać zachowania charakteryzująca się unikaniem konfrontacji i ustępowaniem w sytuacjach konfliktowych. Osoby o postawie uległej często zmagają się z wyrażaniem swoich poglądów czy potrzeb, skłonne są podporządkowywać się innym, nawet kosztem własnych przekonań. 

Brak asertywności może prowadzić do poczucia frustracji i niedoszacowania własnych potrzeb. W przeciwieństwie do tego postawa agresywna objawia się skłonnością do konfrontacji, często poprzez agresywne słowa, gesty lub nawet fizyczne działania. Osoby agresywne narzucają swoje zdanie, często z pominięciem uczuć i potrzeb innych, co może prowadzić do atmosfery konfliktu oraz utrudniać budowanie trwałych relacji.

Najkorzystniejszą postawą jest asertywność, która stanowi swoisty złoty środek. Osoby asertywne potrafią skutecznie wyrażać swoje potrzeby i cele, respektując jednocześnie granice i potrzeby innych. Komunikują się jasno i bezpośrednio, co przyczynia się do budowania zdrowych relacji opartych na szacunku i zrozumieniu. Postawa asertywna umożliwia jednostce branie odpowiedzialności za swoje życie, co z kolei sprzyja rozwijaniu pewności siebie i zdolności radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Przykładowe inspiracje do ćwiczeń w obszarze asertywności

Przykładowe inspiracje do ćwiczeń w obszarze asertywności mogą stanowić ciekawy sposób na rozwijanie umiejętności interpersonalnych u dzieci. Uświadamianie znaczenia wymienionych wyżej zagadnień można rozpocząć od prostego wprowadzenia psychoedukacji, a następnie przenieść się do praktycznych ćwiczeń, korzystając z różnorodnych technik i narzędzi. Oto kilka inspiracji:

• Odgrywanie scenek – wprowadź dzieci w świat roli, zachęcając je do odgrywania scenek z codziennego życia. Skoncentruj się na sytuacjach, w których ważne jest wyrażanie swoich potrzeb czy opinii. To doskonała okazja do rozwijania umiejętności komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
• Ćwiczenie konkretnych zachowań w parach przy zastosowaniu metody „zdarta płyta” – poproś dzieci, aby w parach odgrywały różne sytuacje społeczne, ale z jednym zastrzeżeniem – każda z nich ma zastosować technikę „zdartej płyty”. W przypadku, gdy ktoś przekroczy granice, druga osoba powinna asertywnie zareagować i wyrazić swoje uczucia.
• Tworzenie wspólnie alternatywnego zakończenia historii – opowiedz dziecku krótką historię z sytuacją, w której bohater musi być asertywny. Następnie poproś, aby dziecko wymyśliło alternatywne zakończenie, w którym bohater efektywnie wyraża swoje potrzeby, respektując jednocześnie innych.
• Ćwiczenie „odmawiam” w parach – poproś dzieci, aby w parach odgrywały sytuacje, w których jedno z nich prosi o coś, a drugie odmawia w sposób asertywny. Warto skupić się na wyrażeniu odmowy w sposób jasny i szanujący.
• Ćwiczenie „blisko – daleko” (ukierunkowane na świadomość granic) – przeprowadź ćwiczenie, w którym dzieci odkrywają i definiują swoje fizyczne i emocjonalne granice. Poproś, aby każde dziecko opowiedziało, co oznacza dla niego poczucie bliskości i dystansu w relacjach z innymi.

Po rozwinięcie wymienionych ćwiczeń i wiele więcej zajrzyj do książki i dołącz na szkolenie Trener TUS! Zachęcamy też do zapoznania się z naszym kanałem na YouTube!

Źródła:

1. Węglarz J., Bentkowska D. (2020). Trening Umiejętności Społecznych Dzieci i Młodzieży. Przewodnik dla Terapeutów.